Ichak saratoni – ichakning xavfli o’smasi uning istalgan qismida topilishi mumkin, lekin ko’pincha hujayralarning tez o’sishi natijasida yo’g’on ichak yoki to’g’ri ichakda rivojlanadi. Tibbiyotda bu kolorektal saraton deb ataladi. To’g’ri davolanish bo’lmasa, kasallik bir qator jiddiy asoratlar, jumladan, o’lim bilan yakunlanadi. Shuning uchun uni davolashga harakat qilish va keyingi relapslarning oldini olish uchun ichak saratonini erta bosqichda qanday aniqlashni bilish muhimdir.
Ichak saratonining sabablari
Shifokorlar hali ham ichak shishi paydo bo’lishining aniq sabablarini aniqlay olishmadi, ammo bu kasallikning rivojlanish xavfini sezilarli darajada oshiradigan omillar aniq ma’lum. Ular orasida:
- genetik moyillik – agar yaqin qarindoshlar tarixida ovqat hazm qilish tizimining poliplari yoki onkologiyasi mavjud bo’lsa;
- yallig’lanish jarayonlari – yallig’lanishli ichak kasalliklari shilliq qavatlardagi patologik o’zgarishlarga olib kelishi mumkin;
- yarali kolit va Kron kasalligining surunkali shakli;
- dietada yuqori yog’li tarkibga ega irratsional ovqatlanish va o’simlik tolasining minimal miqdori yoki to’liq yo’qligi;
- yoshi 50 dan oshgan;
- chekish, spirtli ichimliklarni iste’mol qilish va boshqa yomon odatlar;
- harakatsiz turmush tarzi.
Yo’g’on ichak saratoni qanday boshlanadi
Xavf ostida bo’lgan bemorlar ichak saratoniga qanday shubha qilishlari bilan juda qiziqishadi. Afsuski, dastlabki bosqichlarda patologik o’zgargan hujayralar juda sekin o’sadi, shuning uchun ular tashqi ko’rinishga ega emas. Ichak saratonining birinchi belgilari, qoida tariqasida, keyingi bosqichlarda, o’simta o’sishi tezlashganda aniqlanadi. Kasallik ko’p hollarda poliplarning paydo bo’lishi bilan boshlanadi – bir yoki bir nechta. Ular yo’g’on ichak yoki to’g’ri ichakning ichki devorlarida bir santimetrdan katta bo’lmagan o’smalardir. Poliplar shilliq qavat hujayralarining ko’pligidan, ko’pincha keksalikda hosil bo’ladi. Biroq, genning har qanday o’zgarishi ularning yomon xulq-atvoriga, keyin esa tez o’sishiga olib kelishi mumkin. Shunday qilib, polip ichakning yaxshi o’smasi bo’lishiga qaramay,
Ichak saratoni belgilari
Dastlabki bosqichlarda patologiya bemorga noqulaylik tug’dirmaydi, ammo boshqa kasalliklar uchun tibbiy ko’riklar paytida tasodifan aniqlanishi mumkin. Saraton rivojlanishi bilan bemorda ichak shishining quyidagi belgilari paydo bo’ladi:
- ich qotishi, qattiq axlat va og’riqli defekatsiya qilish istagi;
- qorin og’rig’i, bo’shashgan axlat va tez-tez siyish;
- anal yoriqlar va gemorroylar bo’lmasa, najasda qon aralashmalari paydo bo’lishi;
- ovqatlanish paytida yoki undan keyin noqulaylik, og’riq va kuchli shishiradi, bu noto’g’ri ovqatlanish va tez vazn yo’qotishga olib keladi;
- 4 yoki undan ortiq hafta davom etadigan ichak faoliyatidagi o’zgarishlar;
- ichak funktsiyasining doimiy o’zgarishi;
- umumiy buzuqlikning kuchayishi;
- tos bo’shlig’iga, qorin bo’shlig’iga, chap yoki o’ng hipokondriyumga tarqaladigan o’tkir og’riqlar;
- sistit (metastaz jarayoni allaqachon boshlangan hollarda).
Shuningdek, xarakterli alomat – ichak saratonida najasning o’zgargan shakli, defekatsiya ritmidagi doimiy o’zgarishlar, ko’ngil aynishi va qichishish paydo bo’lishi, gazni ushlab turmaslik, shilliq, yiring va qon ketishining paydo bo’lishi (keyingi bosqichlarda).
Kasallikning belgilari quyidagilarga qarab farq qilishi mumkin:
- saraton bosqichlari;
- neoplazmaning lokalizatsiyasi;
- o’simta o’sishining tabiati.
Ichak o’smalarining eng keng tarqalgan turlari
Neoplazmaning o’sishining joylashuvi va tabiatiga qarab, ichak saratonining quyidagi turlari ajratiladi:
- ekzofitik-polipoid – neoplazma ichak lümenine o’sadi;
- endofitik-ülseratif – ichak devorlariga o’sadi va ko’pincha oshqozon yarasi hosil qiladi;
- diffuz-infiltrativ – ichak devorlari ichida tarqalgan malign hujayralar;
- halqasimon – o’simta ichak atrofi bo’ylab o’sadi.
Tashxis qo’yish va davolash eng qiyin bo’lgan saratonning halqali va diffuz-infiltrativ turlari, chunki bu holda o’simta aniq chegaralarga ega emas va xavfli hujayralar hatto sog’lom to’qimalarda ham topilishi mumkin.
Ichak saratoni bosqichlari
Turlardan tashqari, tibbiyotda kasallikning quyidagi bosqichlari ham mavjud:
- atrofdagi to’qimalarda o’simtaning unib chiqish darajasi;
- organga ulashgan limfa tugunlarida metastazlarning mavjudligi;
- uzoq metastazlarning mavjudligi.
1 bosqich: Dastlabki bosqichda o’simta faqat ichakning ichki qatlamlariga ta’sir qiladi va shuning uchun patologiyani 90% dan ortiq ehtimollik bilan to’liq davolash mumkin. Shuning uchun saraton kasalligini erta tashxislash juda muhimdir.
2 bosqich: Saraton hujayralari faol rivojlana boshlaydi va o’simta jarayoni ichakning devorlari va shilliq pardalari orqali qo’shni to’qimalar va tuzilmalarga tarqaladi.
3 bosqich: Patologik jarayon mahalliy limfa tugunlariga tarqaladi, bu esa metastazlar sifatida aniqlanadi.
4 bosqich: Saratonning oxirgi bosqichi ko’p hollarda operatsiya qilinmaydi va davolanmaydi, chunki o’simta hujayralari nafaqat ichak va qo’shni limfa tugunlarida, balki boshqa organlarda, ko’pincha o’simtaning birlamchi lokalizatsiyasidan ancha uzoqda joylashgan jigar va o’pkada paydo bo’ladi.
Ichak saratoni qanday davolanadi?
Ichakdagi malign jarayonlarni davolashning asosiy usuli jarrohlik bo’lib, shish va qo’shni to’qimalarni to’liq olib tashlashni o’z ichiga oladi.
Kasallikning rivojlanish darajasiga qarab, operatsiya ochiq va laparoskopik usullar bilan ham amalga oshirilishi mumkin (kichik kesmalar orqali minimal invaziv jarrohlik).
Xatarli hujayralarni butunlay yo’q qilish va takrorlanishning oldini olish uchun bemorga operatsiyadan oldin va keyin kimyoterapiya buyuriladi. Qoida tariqasida, preparat eritmasi to’g’ridan-to’g’ri qorin bo’shlig’iga qizdirilgan holatda AOK qilinadi, bu sitostatikning mahalliy ta’sirini hatto alohida malign hujayralarga ham ta’minlaydi va yuzaga kelishi mumkin bo’lgan asoratlar xavfini sezilarli darajada kamaytiradi.
Saratonning operatsiya qilib bo’lmaydigan shakllarida kimyoterapiya va radiatsiya terapiyasi qo’llaniladi, bu o’simta hajmini biroz kamaytirishga va patogen hujayralarning o’sishini sekinlashtirishga imkon beradi.
Ichak saratoni uchun parhez
Afsuski, ichak saratoni rivojlanishini sekinlashtiradigan maxsus parhez yo’q. Biroq, bir qator tavsiyalarga rioya qilish sog’lom hujayralarning energiya muvozanatini saqlashga yordam beradi va kasallik bilan hujayra darajasida kurashishga yordam beradi:
- Vitaminlar va tolaga boy oziq-ovqatlarni, ayniqsa, yangi sabzavot va mevalarni iste’mol qilish ichak saratoni najaslarini yumshatishga yordam beradi va kasallikning keng tarqalgan alomati bo’lgan ich qotishining oldini oladi.
- Energiya va temir manbai sifatida umumiy oziq-ovqat iste’molining 15% gacha bo’lgan miqdorda go’shtni ratsionga qo’shing;
- Saraton hujayralarining o’sishini sekinlashtiradigan va to’xtata oladigan ovqatlarni iste’mol qiling: kepak, o’tlar, dengiz mahsulotlari, kefir, gulkaram;
- Ovqatni yaxshilab chaynang va faqat yangi tayyorlangan idishlarni eyishga harakat qiling;
- Qandolat va shirinliklar, dukkaklilar, gazlangan suvlar, konservalangan, tuzlangan va kislotali ovqatlar kabi meteorizmni kuchaytiradigan ovqatlardan saqlaning.
Odamlar ichak saratoni bilan qancha vaqt yashaydilar?
Ichak saratonidan o’lim darajasi yuqori bo’lishiga qaramay, kasallikni o’z vaqtida aniqlash va jarrohlik davolash bilan bemorlarning 60% gacha 5 yildan ortiq yashaydi.
Kasallikning o’lim darajasi u aniqlangan bosqichga to’g’ridan-to’g’ri proportsionaldir. Bunga qarab, ular operatsiyadan keyin besh yildan ortiq yashaydilar:
- 1 bosqichda – 80% dan ortiq;
- 2-bosqichda – 70%;
- uchinchidan – 50% yoki undan kam.
Ichak saratonining oldini olish
Saraton rivojlanishi xavfi yuqori bo’lgan bemorlar bir qator qoidalarga rioya qilishlari kerak, buning natijasida ichak onkologiyasi rivojlanmaydi:
- sog’lom turmush tarzini olib borish;
- normal jismoniy faoliyatni saqlash;
- muvozanatli va sog’lom ovqatlanish;
- oshqozon-ichak traktining yallig’lanish kasalliklarini o’z vaqtida aniqlash va davolash;
Salomatlik holatingizni kuzatib boring va muntazam ravishda gastroenterolog tomonidan tekshiruvdan o’ting, chunki o’z vaqtida tashxis qo’yish va davolash prognozni sezilarli darajada yaxshilaydi.
